مردم سیستانی (زابلی) با لهجه فارسی باستان

مردم سیستانی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مردم سیستانی،امیخته ای از اقوام سکایی هستند که با ورود آخرین دسته از آریایی‌ها در حدود سال ۱۲۸ ق.م. که سکه نامیده می‌شدند از شمال فلات ایران به طرف جنوب یعنی مرکز ایران و سپس به طرف غرب راه پیمودند تا به ایالت زرنک (زابلستان) و کناره‌های (دریاچه زره) رسیدند و نام زرنک به واسطه ورود سکاها به سکستان تبدیل گردید و عربها سجستان می‌گفتند و بالاخره به سیستان تغییر نام یافت. این اقوام را سیستانی می‌گویند.

محتویات

• ۱ چوب بازی سیستانی؛نماد صلح وجنگ
• ۲ مشاهیر سیستان
• ۳ موسیقی سیستان و بلوچستان
• ۴ ساز های محلی سیستان
• ۵ تصنیف ها و ترانه های قدیمی
• ۶ رقص های محلی سیستان
• ۷ منابع

چوب بازی سیستانی؛نماد صلح وجنگ

در چوب بازی ( رقص شمشیر ) عده ای از افراد با تشکیل دایره و همراهی نوای دهل و ساز به حرکت درآمده و با کوبیدن چوب های کوتاهی که در دست دارند در یک حرکت دوار به چرخش درمی آیند. چوب به عنوان یکی از عناصر موجود در این رقص به شدت معنایی نمادین دارد. در این جا چوب وسیله ای برای به ظهور رساندن احساس شادی ست. از سوی دیگر چوب به عنوان یکی از اولین سلاح های مورد استفاده بشر شناخته می شود و از دیرباز یکی از اولین وسایل دفاعی انسانه بوده است. چوب به عنوان یک سلاح در زندگی گذشته مورد استفاده قرار می گرفته و از همین روست که می گوییم چوب بازی نمادی است از جنگ و صلح، نمادی از شادی و دفاع. چوب بازی به عنوان میراث به جا مانده از زندگی گذشته، در دورانی نه چندان دور دارای کارکردی دوگانه بود. از یک سو فرصتی برای ابراز شادی در صلح و از سوی دیگر تمرینی برای آمادگی دفاعی. هنوز که هنوز است در میان مردم سیستان هنر استفاده از چوب به عنوان یک وسیله دفاعی مهارتی ستودنی به حساب می آید.

در زندگی اجتماعی بشر رقص همراه است با شدیدترین بروز و ظهور احساسات و شورها. چوب بازی به عنوان نوعی رقص ادراکات مشترک رقصندگان را از معنای زندگی و چیستی فرهنگی شان با شدیدترین احساسات و شورها به نمایش در می آورد در چوب بازی نوازندگان ( نوازنده دهل و ساز سرنا ) در مرکز دایره قرار گرفته و افراد در گرداگرد آنها. صدای ساز و ریتم و سرعت آن، کنترل کننده ی رفتار عاملان رقص است و تو گویی همه آنها بر مدار نوازندگان و نوای سحرآمیز ساز آنها می چرخند و با نیروی جاذبه آنها این حرکت دوار ادامه دارد. نوع انجام رقص چوب بازی که رقصی جمعی است و هماهنگی رفتاری کنشگران را می طلبد، دلالت بر پیوستگی زندگی اجتماعی کنشگران آن دارد. زندگی اجتماعی که در آن به هم پیوستگی اجتماعی امری حیاتی است. نحوه اجرای رقص چوب بازی مستلزم ادراکات مشترک عاملان رقص، نوازندگان، نواها و ابزار مورد استفاده است. چگونگی کنش و واکنش رقصندگان نسبت به هم، عکس العمل آنها نسبت به نوازندگان، چگونگی واکنش در مقابل نواها و سرعت و ریتم آنها همگی در سطحی وسیع از درک مشترک همه عاملان نشأت می گیرد. آنچنانکه گفتیم زبان رقص زبان نشانه و نماد است زبانی که اغلب به وسیله اشکال و علائم بصری و صدا و آوای موسیقی و آواز سخن می گوید. همه این نمادها در چوب بازی وجود دارد. به عنوان مثال در زمانی که ریتم و نوای ساز به بالاترین سطح سرعت می رسد و نوازنده رقصندگان را به بالاترین سطح شورانگیزی می رساند، نوازنده سرنا با حذف صدای سرنا از زمینه اجازه می دهد صدای دهل به تنهایی به گوش برسد و در این هنگام نوازنده دهل با ضرباتی نرم و آرام رقصندگان را به خلسه ای فرو می برد و در این جا تنها صدای ضربات چوب بر یکدیگر به گوش می رسد و فریاد بلند رقصندگان که نشانه ای از اوج شور و شادی است. اگر چه چوب بازی به عنوان یک رقص سنت سیستانی ها است اما هر ناظری می تواند در آن موقعیت و زمینه این نمادها و نشانه ها را درک کند و به معنایی مشترک با سایرین برسد.

چوب بازی به عنوان بخشی از فرهنگ مردم سیستان به دنبال بازآفرینی و بازنمایی شیوه زیست فرهنگی سیستانیان است و فرهنگ مردم سیستان را در زبانی نمادین، هنرمندانه و زیبایی شناسانه با بالاترین سطح از انرژی و احساسات به ظهور می رساند. چوب بازی همانند دیگر گونه های رقص فولکلوریک در برابر معضلات و گره های زندگی پیام صلح و شادی، همبستگی، پیوند و انسانی تر زیستن را می دهد.^[۱]

مشاهیر سیستان

در سیستان راویان حدیث و فضلای بسیاری وجود داشته است که از آنجمله می توان به عبدالله اشعث و عبدالرحمن بن عبدالله و ابو داوود سجستانی که ثالث اصحاب الصالح است در حدیث و ابوحاتم سجستانی که راوی حدیث می باشدو در فقه بی نظیر بوده است و نیز ابوحاتم سهل بن محمد سجستانی که راوی بوده است و یحیی بن عمارسجستانی که فاضل و محدث و فقیه بوده بطوریکه خواجه عبدالله انصاری در مجلس سخنرانی ایشان حاضر می شد.ابوسلیمان سجزی که از مفسرین کلام ارسطو بود و از حکیمان توانمند زمان خویش می باشد بطوریکه ابو علی سینا به ایشان بسیار علاقه و اعتماد داشته است تا حدی که در اکثر کتب خود از سخنان ایشان استفاده نموده است. در علم عرفان نیز می توان به خواجه عبدالله الطاقی (که در توصیف ایشان خواجه عبدالله انصاری بیانات زیادی دارد) نام برد و نیز خواجه ظهیر الملک ابونصر احمد بن سیستانی که وزیر وقت خراسان بود و هم عصر سنایی بوده است. و از دیگر زاهدان منطقه شیخ علی سیاه چشم و شاه رحمت الله مشهور به پیر زیارتگاه و میر اقبال سیستانی مولف رساله اقبالیه و میر محمد میر عبدالله و ملا کردان و خواجه ابراهیم نمکی و شیخ علی پیر قلسی و جم غیفر می توان نام برد.^[۲]

موسیقی سیستان و بلوچستان

موسیقی که در ماه رمضان خوانده می شود، اجرای موسیقی تعزیه و موسیقی (صفت) در چابهار بخشی از این نوع موسیقی در مدح خدا و پیامبر و بزرگان دین است. همچنین موسیقی موتگ و یا موتک ویژه ی مرثیه و مراسم عزاداری است.^[۲]

ساز های محلی سیستان

رباب:

دارای کاسه طنینی است که باسایر قسمت های ساز به صورت یکپارچه ساخته می شود.مانند تنبیره از پوست روی کاسه،خرک،سوراخ های صوتی .سیم های ملودی ساخته شده است.این ساز بامضراب پلاستیکی سه گوشی نواخته می شود.طول آن درحدود 64 سانتیمتر است.به آن رباب 18 تارمی گویند که احتمالاً با تعداد سیمهای آن بی ارتباط نیست.

دونلی:

دونی مساوی است که کاملاً از هم جدا می باشند.یکی از این دو مذکر و دیگری مونث است که از نظر تعدادسوراخهای آن باهم فرق دارند.معمولاً با یکی از نی هاریتم پایه و با نی دیگر ملودی نواخته می شود.برش سر دونلی بیضی شکل است که مخصوص تماس بالب های نوازنده می باشد.

درکر و تمبوک: دوطبل چوبی در دواندازه مختلف هستند و توسط دو نوازنده به صدا در می آیند.نوازنده درکر،((درکری)) نام دارد که گاهی اوقات ((دکل)) یا ((دکر)) تلفظ می شود.برای بستن پوست روی طبل از حلقه هایی از جنس چوب انار استفاده می کنند.

دهل:

نوعی طبل بزرگ است که ارتفاع بدنه آن به پنجاه سانتیمتر میرسد.بدنه آن از چوب و دوطرف آن از پوست می باشدوبا مضراب چوبی نیز نواخته می شود.به کسی که دهل را می نوازد ((پندی)) اطلاق می شود.

تنبیره یا تنبورک : این ساز دارای کاسه طنین بزرگی است که شبیه به نصف گلابی می باشد و روی آن پوششی از چ.ب کاملاً صاف و صیقلی دارد و در بلوچستان ((حرک)) پفته میشود،در منتهی‌الیه تحتانی قسمت صاف کاسه طنین نصب است.سیم ها پس از عبوراز روی آن در پشت بدنه کاسه طنین به وسیله سه میخ چوبی محکم بسته می شوند.درقسمت صاف کاسه طنین تزیینات منبت کاری شده ای نیز است که ((پاروریز)) یا ((پاروریچ)) نام دارد. دسته تنبیره ازچوب گیاه (پرینک) و دسته آن از درخت (شاگ)ساخته می شود.نوازنده تنبیره ((تنبورگی)) یا ((چنگی )) نام دارد.

قیچک:

تنها ساز زهی آرشه ای در بلوچستان است.کاسه طنین آن شبیه به لنگر کشتی است که وارونه شده باشد.دوسوراخ صوتی بزرگ روی کاسه طنین و در قسمت فوقانی آن وجود دارد.قسمت تحتانی کاسه طنین که نیم دایره کوچکی را تشکیل می دهدپوست دارد.این دوقسمت به وسیله دو فرورفتگی بیضی شکل در دوطرف بدنه طنین مشخصا از هم جداهستند.خرک روی قسمت تحتانی کاسه طنین ،کج قرار دارد.به این ساز منگوله هایی نیز برای تزیین آویزان می کنند.سیم های قیچک با آرشه ای به نام (کمانک)نواخته می شود که موهای دم اسب است.قیچک و کمانک از چوب پرینک ساخته می شود.^[۳]

تصنیف ها و ترانه های قدیمی

) آواز سیتک : سیتک به دوبیتی هایی گفته می شود که در مضامین مختلف سروده و خوانده می شود.

زنان و دختران سیستانی در شبهای رمضان گردهم جمع می شوند و به خواندن ترانه های سیستانی که به آن سیتک گفته می شود؛ می پردازند. (نیازمند تائید )

2) آوازهای مراسم سوگواری: مراسم سوگواری سیستان نیز آوازهای مخصوص به خود را دارد.به سوگواری کردن ارده کردن یا ارده کشیدن می گویند که همان رباعی خوانی ( روایی یا رباعی کردَ) است و معمولاً توسط زنان خوانده می شود. ( تاپیک مربوطه در تالار :روایی خوانی زنان سیستانی

3) آوازهای کار: در سیستان هنگام درو و برداشت محصول آوازهای مخصوص خوانده می شود.مانند آوازهای وزن گندم و آواز مشک زنی.

4) آیکه : آوازهای لالایی سیستانی ( جهت کسب اطلاعات بیشتر به تاپیکآیکه در تالار مراجعه کنید )

5) آوازهای دسته جمعی کودکان : مانند کریچو کریچو پندونه

6) رمضونیکه : آوازهای مخصوص ماه رمضان ( جهت کسب اطلاعات بیشتر به تاپیک از رمضونیکه در سیستان تا هالوین در آمریکا در تالار مراجعه کنید )

7) آوازهای شبیه خوانی و تعزیه خوانی

8) لوبتک : نمایش ریتمیک بدون کلام باهمراهی دایره و حرکات موزون.این نمایش در سیستان به فراموشی سپرده شده است.

9) الوکه : آوازهای مولودی خوانی.الوکه، اشعاری است که در عروسی ها و جشن ها خوانده می شود . مضامین اشعار بیشتر مذهبی و عاشقانه است. این اشعار با همراهی دف و دایره و گاهی به همراه دهل و ساز اجرا می شود.^[۴]

رقص های محلی سیستان

1) چاپ زابلی (رقص چاپی: بصورت گروهی توسط مردان اجرشده و درمرحله 3چاپی مشترکاًً توسط زنان و مردان و بدون چوب انجام می شود.این رقص با سرعتی آرام شروع می شود و در هرمرحله برسرعت رقص و موسیقی افزوده می شود. مراحل مختلف رقص: گران چاپ (حرکت سنگین) ، چاپ خاشی (اوکاتی) باسرعت متوسط و سه لتک (سه چوبه) باسرعت تند.

2) چوب بازی : بصورت گروهی یا دونفره توسط مردان انجام می شود. مراحل آن مانند چاپ زابلی و هر نفر با دو چوب.

3) رقص شمشیر : ازهنرهای نمایشی اصیل ( گرچه گفته می شود قدمت این نوع رقص به 2 دهه می رسد ) سیستان است و غالباً دونفره و هربازیگر با دوشمشیر. رجز خوانی و چرخ، حمله ، دفاع، گریز، و غلت زدن از مراحل آن است.^[۵]

منابع

• وبلاگ باشگاه جامعه شناسی
• وبگاه دستان سیستان
• وبگاه ترانه های سیستان
• ترانه های سیستان

5. وبگاه هنر و مردم شناسی سیستان

استانداری سیستان وبلوچستان